FAZLA MESAİ / ÇALIŞMA NEDİR?

FAZLA ÇALIŞMA

İş Kanununa baktığımızda fazla çalışma: Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla çalışma, ilgili kanunlarda belirlenen normal çalışma süresinin üzerinde ve işçinin rızasıyla yapılan çalışmadır. Ancak, normal süreden daha fazla çalışmayı gerektiren bir işin yerine getirilmesi zorunluluğu doğar, işçi bunu yapabilecek durumda bulunur ve aynı zamanda kaçınması da dürüstlük kurallarına aykırı olursa işçi, karşılığı verilmek koşuluyla, fazla çalışmayı yerine getirmekle yükümlüdür.

İş Kanunu’nun 63’üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.

Yıllık fazla çalışma süresi ise 270 saati aşamaz.

FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA NEDİR

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Ücretin %25 yükseltilmesiyle ödenir.

Örneğin; haftalık çalışma süresinin 40 saat belirlendiği bir iş yerinde 40 saati aşan ve 45 saate kadar olan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılacak ücret %25 yükseltilmesi ile ödenecektir.

FAZLA ÇALIŞMANIN KOŞULLARI

1. Fazla çalışma nedenleri mevcut olmalıdır. İş Kanununda bu nedenler şu şekildedir;

   ·        Ülkenin genel yararları,

   ·        Yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenler.

2. Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.

3. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.

4. Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.

5. İşçiye yılda 270 saatten fazla çalışma yaptırılırsa, çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle işçi lehine haklı nedenle fesih hakkı doğar.

6. İşverenin işçiye fazla çalışma yaptırabilmesi için fazla çalışma yasaklarının bulunmaması gerekir.

7. 63’üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69’uncu maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.

8. Kısmi süreli iş akdi ile çalıştırılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz. 18 yaşını doldurmamış, gebe, yeni doğum izinli işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

FAZLA ÇALIŞMANIN İSPATI

Fazla çalışmanın ispatında işçi kural olarak iddiasını işveren ise fazla çalışma ücretinin ödendiğini ispatlamakla yükümlüdür.

FAZLA ÇALIŞMANIN KARŞILIĞI

• Yukarıda da değindiğimiz üzere her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.

• Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 25 yükseltilmesiyle ödenir.

• Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.

• Söz konusu ücretin hesabında temel – çıplak ücret esas alınır.

• Fazla çalışma ücretinin hesaplanmasında işçinin son ücreti değil, fazla çalışmanın gerçekleştiği dönemlerde ücreti esas alınır.

• Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

• İşveren kendi kararı ile fazla çalışma ücreti ödemek yerine boş zaman sağlama yoluna gidemez. Buna karşılık işçinin bu yöndeki talebi halinde işveren işçinin serbest zaman kullanma isteğini reddedemez.

• Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günlerinde çalışma karşılığında serbest zaman kullandırılamaz. İşçinin talebi herhangi bir şekil şartına bağlanmamıştır. İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşçinin bu kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.

• İşçinin hak ettiği serbest zaman kullandırılmadan iş akdi sona ermişse, bu zamanının kullanılabilme fiilen olanaksız hale geldiğinden işçiye zamlı ücret ödenmelidir.

İSTİNAİ HALLER

Gerek bir arıza sırasında gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.

Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.

Zorunlu nedenle yapılan fazla çalışmalar 270 saatlik sınırlamanın hesabında dikkate alınmaz.

Fazla çalışmaların karşılığı %50 fazla sürelerle çalışmanın karşılığı ise %25 zamlı ödenecektir.

Yer altı maden işlerinde sadece zorunlu ve olağanüstü hallerde fazla çalışma yapılabilir. Ücret saat başına düşen miktarın %100’ünden az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.

Seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Cumhurbaşkanı günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilir.

YALÇIN HUKUK OFİSİ

AVUKAT MERT YALÇIN